گفتوگوی تمدنها نظریه‌ای است در روابط بین‌الملل. این نظریه در فرم کنونی اولین‌بار توسط محمد خاتمی، رئیس جمهور سابق ایران، مطرح شد. او در اصل ایده? گفت‌وگو میان تمدنها را به عنوان واکنشی به نظریه? جنگ تمدن‌های ساموئل هانتینگتون مطرح ساخت.
عبارت گفتگوی تمدنها بعد از اینکه در سپتامبر 1998 سازمان ملل متحد در بیانیه‌ای سال 2001 را «سال گفتگوی تمدنها» نام نهاد مشهور شد. پس از آن در بهمن 1377 دولت ایران مرکز بین‌المللی گفتوگوی تمدنها را برای هماهنگی فعالیت‌های مربوط به گفتگوی تمدنها تأسیس کرد.
در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران نیز روز 30 شهریور «روز گفتگوی تمدنها» نامگذاری شده بود که در سال 1389 به دلیل «منقضی شدن زمان این مناسبت و نداشتن متولی خاص» از تقویم حذف شد.[1]
تاریخچه گفتگوی تمدن ها
یکی از اولین مراکز گفتگوی بین تمدن ها و گفتگوی بین ادیان انجمنی بود تحت عنوان انجمن صفاخانه اصفهان که بیش از یک قرن قبل تشکیل شد. انجمن صفاخانه مکانی در محله جلفا اصفهان(محله ارامنه اصفهان) جهت مناظره و گفتگوی ادیان بوده‌است که به همت آقا نجفی اصفهانی و حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی[2] در سال 1281 شمسی برابر با جمادی الاخر 1320 قمری و 1902 میلادی[3] تاسیس شده‌است در این مکان مبلغین مسیحی و نمایندگان مسلمانان به بحث و گفتگو می‌پرداختند. [4]
مرکز بین‌المللی گفتوگوی تمدنها
مرکز بین‌المللی گفتوگوی تمدنها نهادی بود که در سال 1377 خورشیدی در ایران تأسیس شد و محمد خاتمی، رئیس جمهوری وقت ایران ریاست آن را برعهده داشت.[5]
به تصویب رسیدن پیشنهاد محمد خاتمی برای نامگذاری سال 2001 در پنجاه و سومین مجمع عمومی سازمان ملل (سپتامبر 1998) به عنوان «سال گفتوگوی تمدنها» انگیزه تأسیس این مرکز در ایران شد.[6]
محمد خاتمی در نخستین سفر خود به ایالات متحده و سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد پیشنهاد «گفتوگوی تمدنها» را مقابل «برخورد تمدنها» مطرح کرد که این پیشنهاد با استقبال اعضای سازمان ملل روبه‌رو شد.[7]
هدف از بنیاد این مرکز «هماهنگ کردن فعالیت‌های کلیه سازمان‌ها، مراکز دولتی و غیردولتی برای توسعه نظریه گفتوگوی تمدنها» عنوان شد.[8]
محمدجواد فریدزاده به عنوان نخستین رئیس مرکز بین‌المللی گفتوگوی تمدنها منصوب شد. وی پس از مدتی جای خود را به عطاءالله مهاجرانی داد. ریاست وی نیز دیری نپایید و در پی استعفای او، محمود بروجردی به عنوان سرپرست جدید این مرکز گمارده شد.[9]
مرکز گفتوگوی تمدنها تا اوایل سال 84 زیرمجموعه وزارت خارجه بود ولی پس از آن به زیرمجموعه‌ای از سازمان فرهنگ و ارتباطات تبدیل شد. در دی‌ماه 1384 سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، دو دفتر ادیان و مرکز گفتوگوی تمدنها را با نام جدید «مرکز گفتوگوی ادیان و تمدنها» ادغام کرد.[10]
این مرکز سرانجام در دی‌ماه 1386 طی حکمی از سوی محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور وقت ایران، با همه امکانات و نیروی انسانی در «مرکز ملی مطالعات جهانی شدن» ادغام شد و زیر نظر رئیس جمهور و به ریاست اسفندیار رحیم مشایی قرار گرفت.
میرمیران
