مُحمّد بن مُحمّد بن نَعمان ملقب به شیخ مُفید و معروف به ابن المعلّم، فقیه و متکلم و از علمای برجسته شیعه سده 5 هجری قمری بود.
زندگی
در ذیقعده سال 336 (قمری) در نزدیکی بغداد متولد شد.
وی استاد شیخ طوسی و سید مرتضی علم الهدی بود. او فقیه و کلامی شیعی که بیشتر در علم کلام تبحر داشت و مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال رسید. او در مناظرات دینی مهارت خاصی داشت و مناظراتش با قاضی عبدالجبار رئیس فرقه معتزله بغداد و قاضی ابوبکر باقلانی رئیس اشاعره معروف بود.[1]
او مورد تحسین و احترام بزرگان اهل تسنن از قبیل، ابن حجر عسقلانی، ابن عماد حنبلی، شافعی و دیگران بود. شیخ طوسی درباره او در الفهرست می‌نویسد: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم (ابوالعلی معری این لقب را به وی داده)، از متکلمان امامیه است. درعصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهی گردید. در فقه و کلام بر هر کس دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهن دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات حاضر جواب بود. او بیش از 200 جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.»[2]
گفته‌اند لقب «مفید» را علی بن عیسی معتزلی در عهد جوانی، در نتیجه مباحثه با وی به او داد.[1]
شیخ مفید در شب جمعه 3 رمضان 413 در بغداد، در سن 75 سالگی درگذشت. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نمازگزارد و در پائین پای جواد استادش ابن قولویه مدفون گردید.[1]
شاگردان
معروفترین شاگردان او عبارت‌اند از:
- سید مرتضی علم الهدی برادر سید رضی
- سید رضی
- شیخ طوسی
- شیخ نجاشی
- ابوالفتح کراجکی
- ابویعلی جعفر بن سالار
- مظفر بن علی حمدانی
- امیر پرنیانی
آثار
شیخ نجاشی که از شاگردان اوست در کتاب رجال خود 171 اثر او را نام برده‌است.[3] برخی از آثار او عبارت‌اند از:[1]
- علم کلام و عقاید
- اوائل المقالات
- شرح عقاید صدوق
- اجوبه المسائل السرویه
- نکت الاعتقادیه
- فقه
- المقنعه
- الاعلام
- المسائل الصاغانیه
- جوابات اهل الموصل فی العدد الرویه
- جواب اهل الرقه فی الاهله و العدد
- اخلاق اسلامی و حدیث
- الامالی
- غیبت
- الفصول العشره فی الغیبه
- الجوابات فی الخروج المهدی(عج)
- دیگر
- الفرائض
- الکلام فی دلائل القرآن
- وجوه اعجاز القرآن
- النصرة فی فضل القرآن
- البیان فی تالیف القرآن
- الافصاح
- الایضاح
- الارکان
- الارشاد العیون
امیرامیران
