ابوالقاسم خلف بن عباس، پزشک و جراح مسلمان اندلسی. او در شهر الزهراء، در نزدیکی قرطبه (غرب اندلس از بلاد اسپانیا) زاده شد.زهراوی، منسوب به شهر الزهراء (مؤنث ازهر) است. از تاریخ دقیق تولد و وفات او اطلاعی در دست نیست. ولی شهر الزهراء را عبدالرحمن الناصر بن محمد بن عبدالله بن محمد بن عبدالرحمن بن هشام بن عبدالملک بن مروان بن حکمة هشتمین حکمران اموی، در سال 325 هجری قمری ساخته است.[1]
زهراوی در شمار مشهورترین اطبای عرب است، اما وی نه در میان معاصرانش در اندلس و نه در سده‌های بعد در میان اعراب، بلکه تنها پس از آنکه ژراردو کرمونایی کتاب او را (التصریف) در سدة 12 م به لاتین ترجمه و چاپ کرد، در مغرب زمین به عنوان جراح آوازه یافت.[2] گفته می‌شود که زهراوی پس از رازی و ابن سینا سومین نابغة علم طب است.[3] به گفتة نصر[4]«ابوالقاسم الزهراوی... بزرگ‌ترین چهرة اسلامی در جراحی بود. زهراوی با اعتماد به آثار پزشکان یونان بالخاصه پاولوس آیگینایی... التصریف را نوشت».
زهراوی برای درمان بسیاری از بیماری هایی که به عمل جراحی نیاز داشت راه های جدیدی ابداع نمود. از جمله دمل های کبد که از مواردی بود که بسیاری از پزشکان زمان خود را دچار حیرت کرد. او همیشه به شکافتن دمل های کبد و داغ کردن آن در همان لحظه روی می آورد. زهراوی به جراحی کشکک زانو، بیرون آوردن سنگ مثانه، برش نای، بازکردن دهانه رحم، عملیات قطع عضو و خارج کردن پلیپ بینی اقدام نمود. او به فن کالبد شکافی متکی بود و آن را یکی از شاخه های ضروری پزشکی می دانست. او حتی به جراحی ترمیمی (پلاستیک) نیز اقدام کرد. او نخستین کسی بود که برای جلوگیری از خونریزی اقدام به بستن سرخرگ ها کرد. زهراوی نزد تاریخ نویسان پزشکی اولی کسی است که بیماری هموفیلی را شناخت و راه درمان مبتلایان به آن را ارائه کرد. او همچنین طریقه بخیه زدن زخم ها را به صورت داخلی به طوری که چیزی از آن دیده نشود و بخیه هشت تایی را در جراحی شکم به شاگردان خود آموخت. او در جراحی از نخی که از روده گربه بدست آورد استفاده نمود که امروزه به نام cat gut معروق است و استفاده زیادی در اعمال جراحی دارد. او کسی بود که از ابریشم به صورت نخ جهت بستن در عمل جراحی استفاده کرد و امروزه این نخ به نام Skil معروف است. زهراوی برای تمام عملیات جراحی در نیم‌تنه پائین انسان توصیه کرده است که پیش از هر کاری لگن خاصره و پاها را بالا نگه داشته شود و این طریقه‌ای است که غرب مستقیماً آن را از این جراح عرب اقتباس کرده و این طریقه به نام جراح آلمانی فدریک ترند لنبرگ معروف شده است و خود آنها معترفند که ما طریقه باز گذاشتن شکافی در نوار گچ‌گیری در شکستگی‌های باز را نیز از زهراوی فرا گرفته‌ایم. زهراوی به جراحان چشم‌پزشکان، دندان‌پزشکان اروپائی از نظر ابزار و آلات لازم برای انجام عملیات با شکل‌های جدیدی که آنها را توصیف نموده کمک کرده است. [5]
وی مخترع ابزار جراحی و بزرگ‌ترین جراح زمان خود بود[6].
آثار
کتاب نفیس التصریف لمن عجر عن التالیف زهراوی، او را به عنوان یکی از بنیان‌گذاران جراحی در اسلام به شهرت رسانده است.[7] این اثر به عربی در سی مقاله است. 29 مقالة آن در امراض گوناگون و کیفیت علاج آنها و همچنین شناخت ادویه و عقاقیر است. مقالة سی‌ام این اثر در جراحی است که جراحی چشم را هم در بر گرفته و در سه بخش است: بخش اول در مورد سوزاندن زخم است که در حدیث پیامبر نیز به آن توجه شده و زهراوی این نوع درمان را برای سکته پیش‌بینی کرده است.. بخش دوم در مورد عمل‌های جراحی با یک چاقوی کوچک و عمل چشم و جراحی دهان و بخش سوم دربارة شکل‌های گوناگون شکستگی و دررفتگی استخوان و زایمان است. بهترین بخش التصریف جراحی است. کتاب با تصاویر بی‌شماری آراسته شده که بیشتر آنها ابزاری است که خود زهراوی اختراع کرده است. کتاب با کلمة رمز احتیاط شروع می‌شود و با همان کلمه به پایان می‌رسد[8].
ترجمه‌های متعددی در ایتالیا، اکسفورد و ... از این کتاب به زبان لاتین چاپ شده است. اولین ترجمه این کتاب را جرارد کرمونایی[پانویس 1] در نیمه دوم قرن دوازدهم میلادی در شهر طلیطله انجام داده است
میرمیران
