ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق و ابن بابویه (زاده? 306 ـ قم و درگذشته? 381 ـ شهر ری) از علمای شیعه در قرن 4 و از بزرگان علم حدیث است.
زندگی
او در حدود سال 306 در قم متولد شد. تولدش با آغاز نیابت حسین بن روح سومین نائب خاص امام زمان هم زمان بوده‌است.
پدر شیخ صدوق علی بن حسین بن موسی بن بابویه، از فقهای بزرگ شیعه و در زمان امام حسن عسگری و امام زمان می‌زیسته و مورد احترام آن امامان بوده‌است. (هر دو پدر و پسر معروف به ابن بابویه و صدوقین هستند)
درباره تولد شیخ صدوق در کتاب های شیعه آمده‌است که پدر او بعد از گذشت 50 سال از عمرش، دارای فرزند نشده بود. از این رو برای حسین بن روح سومین نائب امام زمان نامه می‌نویسد و از او تقاضا می‌کند که درخواست او را به امام زمان برساند. در جواب این نامه، امام زمان برای پدر شیخ صدوق می‌نویسد: «از خداوند خواستم دو پسر روزیت کند که وجودشان، خیر و برکت باشد.» از این رو وی «متولد به دعای امام زمان» نیز خوانده می‌شود.[2]؛
وی از طرف رکن الدوله دیلمی پادشاه ری به آن شهر دعوت شد و در آنجا اقامت گزید و نزدآن پادشاه شیعی و وزیر نامدار و دانشمندش صاحب بن عباد با احترام زیاد می زیست و ریاست روحانی شیعیان عصر به او رسید.وی سپس به شهرهای خراسان، ماوراءالنهر،نیشابور،بلخ و بخارا سفر کرد و به منظور حج و زیارت ائمه به حجاز و عراق رفت و در شهرهای کوفه و بغداد دانشمندان از محضرش استفاده کردند و سپس به ایران بازگشت و در سال 381 هجری در ری از دنیا رفت.[3] شیخ صدوق ابن بابویه قمی، که یکی از علمای بزرگ شیعه است، به خاطر فشار حکومت در سخت گیری بر شیعیان، زندگی در قم برایش مشکل شد و به طرف یکی از روستاهای بلخ، که ساکنان آن همه شیعه بودند، مهاجرت کرد و شیعیان با گرمی از او استقبال نمودند و از ایشان تقاضای نوشتن کتاب فقهی کردند. ایشان نیز کتاب مهم و معروف خود، من لا یحضره الفقیه، را در این روستا تألیف نمود. [4] [5]
استادان
استادان شیخ صدوق را نمی‌توان شمرد، ولی شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی 252 تن از آنها را نام برده‌است که گروهی از آنها در زمره مشاهیر بوده و عبارتند از:
- پدرش علی بن بابویه قمی
- محمد بن حسن ولید قمی
- احمد بن علی بن ابراهیم قمی
- علی بن محمد قزوینی
- جعفر بن محمد بن شاذان
- جعفر بن محمد بن قولویه قمی
- علی بن احمد بن مهریار
- ابوالحسن خیوطی
- ابوجعفر محمد بن علی بن اسود
- ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی
- احمد بن زیاد بن جعفر همدانی
شاگردان
از میان مهم‌ترین شاگردان وی می‌توان به دانشمند بلند آوازه، محمد بن محمد بن نُعمان معروف به شیخ مفید اشاره کرد که خدمات بسیاری به جهان اسلام ارائه کرد و آثار به جای مانده از وی حکایت از وسعت معلومات او دارد.
- شیخ مفید
- حسین بن عبیدالله غضائری
- برادرش حسین بن علی بن بابویه قمی
- ابوالحسن جعفر بن حسین حسکه قمی (استاد شیخ طوسی)
- ابوجعفر محمد بن احمد بن عباس بن فاخر دوریستی (معاصر شیخ طوسی)
- برادر زاده اش شیخ ثقة الدین حسن بن حسین بن علی بن موسی بن بابویه
- حسن بن محمد قمی (مؤلف تاریخ قم)
- علی بن احمد بن عباس نجاشی (پدر نجاشی)
- سید ابوالبرکات علی بن حسن خوزی حسینی حلی
- ابو القاسم علی بن محمد بن علی خزاز
- ابو زکریا محمد بن سلیمان حمرانی
- احمد بن زیاد بن جعفر همدانی
- هارون بن موسی تلعکبری
- علم‌الهدی، سید مرتضی
آثار
نسخه خطی از کتاب کمال الدین و وتمام النعمة اثر ابن بابویه در مورد امام زمان شیعیان و غیبت
سید مهدی میرمیران
